Begrippenlijst

aanzet

Deel van de lettergreep dat bestaat uit de medeklinkers vóór het rijm. (14, 16)

affricaat

Medeklinker die begint als stop en eindigt als continuant: ts. (11)

a-klinker

Zie gespannen klinker.

articulatieplaats

Zie plaats van articulatie.

autosegmentele representatie

Model van de klankstructuur van een woord waarbij een aparte lijn wordt gebruikt voor de instructie van elk spraakorgaan. (8)

b-klinker

Zie ongespannen klinker.

click

Spraakklank die gevormd wordt door de tong eerst op een plaats tegen het verhemelte te zuigen en vervolgens daarvan los te trekken. (5)

coda

Plaats voor een laatste medeklinker in een lettergreep. (16)

compensatorische verlenging

Verlenging van een klinker als gevolg van het verdwijnen van een medeklinker die oorspronkelijk op de klinker volgde. (8)

continuanten

Klank die aangehouden kan worden: l, r, m, n, ng, s, z, f, v, ch, g. (4)

compositie

Zie samenstelling.

coronaal

Plaats van articulatie vlak achter de tanden. Klinkers: ie, ee, i, e, uu, eu, u. Medeklinkers: t, d, s, z, n, l (4, 6)

delimitatieve functie

Veronderstelde functie van klemtoon om de grenzen van woorden aan te geven. (18)

derivatie

Afleiding; procédé waarbij een woord wordt gevormd door een voor- of achtervoegsel aan een ander woord toe te voegen. (10)

diftong

Tweeklank; klinker die aan het begin anders klinkt dan aan het eind: ei, ui, au. (11, 24)

extrametrisch

Eigenschap van een lettergreep die geen actieve rol speelt in een klemtoonpatroon. (18)

fonetiek

De tak van wetenschap die de fysische en fysiologische aspecten van menselijke taal bestudeert. (1,12)

functiewoorden

Woorden die vooral in een zin geplaatst lijken te worden om een grammaticale functie aan te duiden: lidwoorden, hulpwerkwoorden, enz. (21)

functionele verklaring

Verklaring van een taalkundig verschijnsel op basis van een veronderstelde functie van de menselijke taal. (2)

gebarentaal

Taalsysteem dat voor de articulatie geen gebruik maakt van de gebruikelijke spraakorganen, maar van handen, armen en gelaat. (5)

generatieve grammatica

Richting in de taalwetenschap die gebaseerd is op de veronderstelling dat het menselijk taalvermogen aangeboren is en in een min of meer formeel systeem kan worden uitgedrukt. (1)

gespannen klinker

Klinker waarbij de tongwortel niet naar achteren getrokken wordt: aa, ee, eu, oo, ie, uu, oe. (14)

glijklank

Medeklinker die tussen twee klinkers wordt ingevoegd en daarbij zijn belangrijkste eigenschappen krijgt van de voorafgaande klinker. (22)

glottale stop

Medeklinker die wordt gearticuleerd door met de stembanden de luchtstroom kort tegen te houden. (30)

harmonie

Zie klinkerharmonie.

heffingenvers

Versvorm waarbij alleen is vastgelegd hoeveel lettergrepen in een regel klemtoon krijgen. (19)

hoge klinker

Klinker die niet hoog en niet laag in de mond wordt uitgesproken: ie, uu, oe. (9)

indo-europees

Hypothetische taal waarvan men aanneemt dat hij ten grondslag heeft gelegen aan de meeste Europese en enkele Aziatische talen. (12)

inflectie

Woordvormingsprocédé dat het basiswoord geschikt maakt voor gebruik in een zin: de -t in loopt en de -en in huizen zijn inflectionele elementen. (10, 21, 25)

interjectie

Zie tussenwerpsel.

intervocalische s-verstemming

Proces waarbij een s tussen twee klinkers stemdragend wordt. (20)

intrusieve stops

Stop die soms lijkt te klinken tussen twee medeklinkers die in meerdere opzichten wat verder uit elkaar liggen: de t in prin(t)s. (27)

jambe

Eenheid die bestaat uit twee lettergrepen, waarvan de eerste onbeklemtoond. (18)

klinker

Spraakklank waarbij de uit de longen naar buiten stromende lucht nergens in het lichaam geblokkeerd wordt. (2)

klinkerdriehoek

Driehoekig model waarin de klinkers van een taal kunnen worden getekend; hun relatieve locatie correspondeert dan onder andere met hun plaats van articulatie in de mond en met bepaalde articulatorische eigenschappen. (2,4)

klinkerharmonie

Verschijnsel dat de klinkers in een bepaald domein (meestal het woord) zich aan elkaar aanpassen. Technisch betekent dit alle klinkers in een woord ofwel aan een kenmerk vastzitten, of dat ze er allemaal los van zijn. (3, 17)

labiaal

Plaats van articulatie bij de lippen. Klinkers: oe, oo, o, uu, eu, u. Medeklinkers: p, b, f, v, m. (4)

lage klinker

Klinker die laag in de mond wordt uitgesproken: aa, a.

leerbaarheidskwestie

Vraag hoe het mogelijk is dat kinderen zonder veel expliciete instructie binnen enkele jaren een gecompliceerd systeem als menselijke taal weten te leren. (9)

lettergreep

Klankgroep die (in het Nederlands) bestaat uit een klinker gevolgd en/of voorafgegaan door enkele medeklinkers. Een open lettergreep eindigt op een klinker, een gesloten lettergreep op een medeklinker. (4, 12, 16, 25)

lexicale woorden

'Inhoudswoorden': zelfstandig en bijvoeglijk naamwoorden, werkwoorden, enz. (21)

liquida

Eén van de klanken l of r. (16, 22)

middenklinker

Klinker die niet hoog en niet laag in de mond wordt uitgesproken: ee, i, oo, o, eu, u. (9, 13, 15)

morfologie

Tak van de taalkunde die woordvorming bestudeert. (17)

motherese

Taalgebruik van ouders tegen hun kinderen. (29)

nasaal

Kwaliteit van een spraakklank waarbij de lucht door de neus stroomt. De Nederlandse medeklinkers n, m, ng hebben deze kwaliteit. (8, 24, 27)

neurolinguïstisch programmeren

Moderne kwakzalverij. (11)

nucleus

Kern van de lettergreep, bestaande uit een klinker en eventueel één medeklinker. (16)

ongespannen klinker

Klinker waarbij de tongwortel naar achteren getrokken wordt.

optimaliteitstheorie

Taalkundige theorie die gebaseerd is op de gedachte dat in elke taal een aantal ÷ soms tegenstrijdige ÷ taalkundige krachten aan het werk zijn; het verschil tussen talen is volgens deze theorie een verschil in de relatieve sterkte van deze krachten. (9, 29)

oraal

Kwaliteit van een spraakklank waarbij de lucht door de mond stroomt; alle klanken die niet nasaal zijn hebben deze kwaliteit. (8)

plaats van articulatie

De plaats in de mond waar een spraakklank gemaakt wordt. In dit boek worden er drie plaatsen onderscheiden: coronaal, velair en labiaal. (3, 4, 24)

primaire klinkers

De drie meest extreme klinkers in de klinkerdriehoek: ie, oe, aa. (2)

reductio ad absurdum

Redeneertrant waarbij wordt bewezen dat een bepaalde hypothese waar is door aan te tonen dat men bij enig doorredeneren tot absurde resultaten komt als de hypothese niet waar zou zijn. (5)

rijm

Deel van de lettergreep bestaande uit de klinker en eventueel volgende medeklinkers. (14, 16)

ruisklanken

Niet-sonorante continuante medeklinkers: s, z, f, v, ch, g. (20, 24)

samenstelling

Procédé waarbij een nieuw woord wordt gevormd door samenvoeging van twee bestaande woorden: voor-deur, voordeur-deler.

sjwa

Stomme e. (23, 30)

sleeptoon

Toon die hoog begint, omlaag gaat maar ook weer hoog eindigt. (33)

sonoranten

Continuante medeklinkers met een automatische stembandtrilling, en tal van andere 'klinkerachtige kwaliteiten' hebben: l, r, m, n, ng. (4)

stemdragend

Kwaliteit van klanken, waarbij de stembanden trillen: alle klinkers en sonoranten, b, v, d, z, g. (20, 24, 33)

stemloos

Niet stemdragend. (20, 24, 33)

stoottoon

Tooncontour dat hoog begint en laag eindigt. (33)

stop

Medeklinker die wordt gevormd door de luchtstroom tijdelijk geheel te blokkeren: t, d, k, p, b. (20, 24)

svarabhakti

Proces van sjwa-invoeging tussen twee medeklinkers (23).

subset principle

Principe dat zegt dat een kind dat zijn taal succesvol wil leren, zal moeten uitgaan dat zijn moedertaal op elk punt de kleinst denkbare verzameling elementen heeft, en deze verzameling alleen uitbreidt als hij daar een goede aanleiding voor ziet. (5)

syntaxis

Tak van de taalwetenschap die bestudeert hoe zinnen worden geconstrueerd uit woorden.

taartjes-effect

Taalsociologisch verschijnsel dat er twee varianten in een taal bestaan en sprekers de neiging hebben hun eigen variant ÷ welke van de twee dat ook mag zijn ÷ als 'volkser' te beschouwen. (15)

tongwortel

Achterste deel van de tong, waarmee deze vastzit aan de mondholte. (13, 15)

tussenwerpsel

Woord dat op zich zelf een uiting vormt, meestal een elementair gevoel uitdrukt en zich aan veel fonologische wetten onttrekt. (5)

umlaut

Verwerving van coronaal kenmerk door een klinker in bepaalde woordvormingsprocessen. (17)

velair

Plaats van articulatie achterin de mond. Klinkers: aa, a, (evt. oe, oo, o). Medeklinkers: k, g, ch, ng (4)

velum

Zacht verhemelte, achterin de mond. (8)

vloeiklank

Zie liquida.

voorvoegsel

Woorddeel dat niet zelfstandig in een zin kan staan, maar links aan een woord wordt gehecht bij inflectie of derivatie: be- in betegelen, ge- in gelopen. (10, 25)

x-lijn

Lijn in een autosegmentele representatie die niet gelieerd is aan een concrete articulator, maar dient om de andere lijnen te coördineren. (8)

zwevend kenmerk

Element in een autosegmentele representatie dat niet hoorbaar optreedt en waarvan het bestaan alleen op een indirecte manier kan worden waargenomen.

terug / inhoudsopgave / vooruit